Thema Zingeving, april 2022
Wanneer is er sprake van zingeving? Dit is immers een woord dat een ieder naar believen gebruikt. Maar bedoelen wij daar allemaal wel het zelfde mee? Is het iets objectief bepaalds? Voor iedereen het zelfde of geeft ieder hier zich voor zichzelf een invulling aan? Overkomt het je zomaar? Met dien verstande dat ‘het’ er plotseling is. Misschien komt het tot je als een direct aanschouwen in de ziel, als een gegeven, zodat je zonder reflectie of innerlijk overleg weet: “dit is zinvol’’ ? Maar waar staat die zingeving nou eigenlijk voor? Heeft het een doel, is het een feel-good, voor een ieder weer verschillend van aard? En kan je er misschien zelfs sturend in optreden? En wie bepaalt wat zingeving is? Of heet zingeving misschien wel zingeving omdat jij zelf de gene bent die bepaalt wat het is? Hoeveel heeft het met jouzelf te maken en of je gelukkig bent in het leven? Maar wat is het dan? Zie jij het misschien zien als een zielenvermogen dat men langzaamaan tot ontwikkeling kan brengen? Of blijft het te allen tijde situatie bepaald? Kan je het nastreven als richtinggevend op je levenspad en bij je keuzes? Als levenswijsheid? En waarom? En stel nou dat jou na een lange periode van vergeefse moeiten, toch plotseling een goede uitkomst ten deel valt? Hoort dat dan bij jou, of is dat toeval? Beschouw je dit als zingeving? Is zingeving dan vervulling?
Thema Verantwoordelijkheid, november 2021
Ouders zijn verantwoordelijk voor hun kinderen; als kinderen met voetballen een ruit intrappen moeten de ouders betalen. Wat betekent dat dan, als je ergens verantwoordelijk voor bent? Is verantwoordelijkheid een soort van garantiefonds? Een zekerstelling wie aansprakelijk is als het fout gaat? Verantwoordelijkheid nemen is daarmee behoorlijk speculatief. Je weet niet wat voor narigheid er zal gebeuren en wanneer, en je zegt toch: ik draai ervoor op. Is dat edelmoedig of naïef? Of misschien overmoedig?
Verantwoordelijkheid lijkt iets te maken te hebben met antwoord kunnen geven en ook wel met verdedigen. Blijkbaar speelt verantwoordelijkheid pas als er iets mis is gegaan, of als iemand vindt dat er iets mis is gegaan, als er iets moet worden ‘rechtgezet’. Verantwoordelijkheid heeft dus te maken met regels en normen.
In het Grieks heeft verantwoordelijkheid te maken met offeren. Verantwoordelijkheid nemen of verantwoording afleggen een vorm van offeren. Wat een vreemde combinatie. Of toch niet zo vreemd? (met dank aan Socratisch Café Amsterdam)
Thema vriendschap, oktober 2021
Volgens Socrates zetten vrienden elkaar aan tot het doen van het goede. “Maar,” voegt hij eraan toe, “wie het goede doet, heeft genoeg aan zichzelf en dus geen vrienden nodig.” Dat is typisch Socrates. Hij geeft even houvast en duidelijkheid, om die vervolgens weer in twijfel te trekken. Tijdens dit Socratisch Café onderzoeken we met elkaar vriendschap.
Wat is eigenlijk vriendschap? Kun je dat maken of sluiten? Of kun je slechts constateren dat het bestaat, zonder precies te weten hoe dat is ontstaan? Zijn vrienden juist mensen die elkaar ontzien? Of kun je alleen van vrienden de waarheid horen? (met dank aan SC Zwolle).
Thema Vrijheid, september 2021
De corona-crisis heeft ons allemaal geconfronteerd met de grenzen van onze persoonlijke vrijheid. Ook in mei 20219 bespraken we dit thema. De corona-crisis bracht lock down, avondklok en quarantaine plicht. Winkels, musea, evenementenlocaties en horeca moesten sluiten. Iedereen werd wel op de een of andere manier getroffen. Met al die ervaringen achter de rug kan het interessant zijn om opnieuw met elkaar na te denken over de (grenzen van) de vrijheid. Mag de overheid de persoonlijke vrijheid van burgers beperkten?
Thema Toewijding, maart 2020
Tijdens het Socratisch café op 20 maart gaan we door een socratisch gesprek het thema Toewijding onderzoeken. In een socratisch gesprek ondernemen de gespreksdeelnemers een gezamenlijk onderzoek naar de *essentie* van het thema. Wat zou dat voor toewijding zijn? Het heeft iets ‘heiligs’ over zich, misschien omdat ‘wijding’ doet denken aan ‘gewijd zijn’; iets wordt heilig gemaakt, je geeft je over aan iets wat hogers dan jijzelf. Wanneer je bijvoorbeeld een dier ‘ontwijdt’, dan verwijder je de ‘heiligheid’ van het dier, je maakt er een product, iets eetbaars van. Een ‘inwijding’ is deelgenoot worden van een mysterie. Wat is dan toewijding?
Nu is de essentie van iets niet hetzelfde als een (omvattende) definitie of omschrijving; het streven is niet om volledig te zijn maar om iets van de eigen geraakt- of betrokkenheid met betrekking tot het thema boven tafel te krijgen. Wat gaat je daadwerkelijk aan het hart betreffende het thema? Wanneer, op welk manier, staat er voor jou met betrekking tot het thema daadwerkelijk iets op het spel? (hoe) ben je het thema toegewijd? Daar zijn we naar op zoek. Niet omdat we geïnteresseerd zijn in de verklaringen daarachter (psychologiseren: waarom, hoe komt dat zo, …) of omdat we er oplossingen voor moeten zoeken maar omdat in die persoonlijke geraaktheid iets duidelijk wordt over het thema. Een socratisch gesprek is, naast onderzoek naar het het thema, grotendeels zelfonderzoek.
Het is net zoals Michelangelo (1475-1564) zei: ‘Ik zag een engel in het marmer en houwde tot ik hem bevrijdde’. Anders gezegd: elke blok steen houdt een beeld verborgen en het is de taak van de beeldhouwer om het te ontdekken. Wij voeren een gezamenlijk onderzoeksgesprek om het ‘beeld’ uit de ervaringen naar voren te laten komen. Daartoe ‘houwen’ we weg wat er niet toe doet totdat we overhouden wat er wel toe doet.
Dus om bij die essentie te komen beginnen we eerst het thema lichtjes te onderzoeken door associaties en ook meningen e.d. met elkaar te delen. Het gaat er in eerste instantie niet om het met elkaar eens te worden maar om een rijkdom aan ideeën en redeneringen te genereren. Waar doet toewijding je allemaal aan denken; wat hoort erbij en ook wat niet.
Vervolgens krijgen we de stap dat we voorbeelden uit eigen ervaring met daaraan gekoppeld een vraag formuleren. Het gesprek dat de gespreksdeelnemers met elkaar voeren is afhankelijk van de onderzoeksvraag die uiteindelijk gekozen wordt; de vraag bepaalt het onderzoeksproces en in zekere zin het antwoord. Een vraag beperkt het onderzoeksdomein maar zorgt vooral voor de noodzakelijke focus. Door het beperken breng je een offer om op die manier meer over thema te weten te komen. Niet alles is mogelijk te onderzoeken. Onze tijd samen is eindig en we willen graag meer begrip over het thema. En ja, dat vraagt enige toewijding aan het onderzoek en het proces wat er bij hoort…
NB. Vaak hebben we met betrekking tot de socratische methode over de ‘vroedvrouwkunde’ – een kind helpen baren, via de moeder van Socrates maar de vader van Socrates, Sophroniscus, was een toegewijd beeldhouwer.
Thema kwetsbaarheid, februari 2020
Er zijn situaties waarin je bang bent voor wat de nabije of de verre toekomst brengt. Je bent ernstig ziek, je begint aan een nieuwe baan, je hebt een domme fout gemaakt of je bent heel oud geworden. Je voelt je onbeschermd, breekbaar, fijngevoelig, licht te raken of zwak. Is dat kwetsbaarheid?
Is kwetsbaarheid afhankelijk van jezelf of is kwetsbaarheid afhankelijk van wat anderen zeggen? Maak je je eigen kwetsbaarheid of maken anderen je kwetsbaarheid? Is kwetsbaarheid iets om je voor te schamen of maakt kwetsbaarheid je sterker? Kun je je kwetsbaarheid laten zien of juist niet? Kan kwetsbaarheid ook te maken hebben met dierbaren: je partner, je kinderen of kleinkinderen? Is de angst dat anderen iets overkomt ook een basis voor kwetsbaarheid? Kwetsbaarheid heeft te maken met verwond kunnen worden. Dat kan natuurlijk altijd en overal. Maar maakt je kwetsbaar opstellen, je misschien onkwetsbaar? Heeft kwetsbaarheid te maken met bereidheid om te incasseren of juist met de afwezigheid van de bereidheid daartoe? Wat is dat kwetsbaarheid?
Thema traditie, januari 2020
De laatste jaren is veel te doen om tradities, denk bijvoorbeeld aan zwarte piet en vuurwerk. Het is een actueel maar enigszins ook gevoelig thema, immers het (potentieel) verdwijnen van een traditie verhit de gemoederen aanzienlijk; het vormt een bedreiging van maatschappelijke stabiliteit. Een traditie zorgt dus voor stabiliteit maar wanneer is een traditie juist ‘labiel’; wanneer veroorzaakt traditie maatschappelijke onrust?
Tradities lijken iets behoudens te hebben. Volgens het woordenboek komt het woord traditie’ dan ook van het Latijnse trádere, wat ‘overlevering’ betekent. Het is een gebruik of gewoonte die van de ene generatie op de andere wordt doorgegeven om een bepaalde gedeelde – lokaal of (inter)nationaal – identiteit in stand te houden. Maar waarin verschilt een traditie van een gebruik of gewoonte? En kunnen tradities veranderen? Verandert de gedeelde identiteit dan mee?
Tradities lijken vaak een rem te zijn voor (maatschappelijke) ontwikkelingen. Soms kan dat goed of juist slecht zijn maar hoe bepaal je dat? En kan een traditie ook vooruitstrevend zijn? Of kunnen tradities juist niet vooruitstrevend zijn; is dat met elkaar in tegenspraak?
In een filosofisch onderzoek in het algemeen, en een socratisch gesprek in het bijzonder, zijn de gespreksdeelnemers op zoek naar aspecten van ‘het goede leven’. Hoe passen tradities daarin; heb je tradities nodig voor een goed leven? En wanneer fungeert een traditie als een tegenhanger van het goede leven, bijvoorbeeld als een gevangenis? Hoe vrij ben je binnen een traditie?
Kom op 17 januari 2020 naar het socratisch café om het thema traditie samen met anderen onderzoeken!
Thema rust, november 2019
Het Van Dale Woordenboek geeft zeventien definities van rust. De eerste: toestand die intreedt (en zich overgeven daaraan) bij het ophouden van arbeid, moeite of inspanning. Rust wordt ook geassocieerd met slapen, dood, openbare orde, afwezigheid van geluid enzovoort. In onze tijd is rust iets dat we nastreven, bijvoorbeeld in de vorm van yoga of mindfulness. Toch had rust niet altijd een positieve betekenis, want zeiden we niet ‘rust roest’: Wie niet actief blijft, verliest zijn kennis en kundigheid, verklaart Van Dale. Blijkbaar is rust niet per definitie positief of negatief.Nadenken over de dualiteit van Rust is niet nieuw. De Franse filosoof Blaise Pascal (1623-1662) schreef: “We streven naar een rustig leven,” door te strijden tegen het een of ander dat in de weg staat, en als we het uit de weg hebben geruimd, wordt de rust ondraaglijk door de verveling die ze veroorzaakt. We moeten daaraan ontsnappen en kunnen niet anders dan om drukte smeken.”
De oude Grieken hadden alle tijd voor filosofische gesprekken, maar in onze tijd zijn we gericht op snelle resultaten. Resultaatgericht werken is het motto in het bedrijfsleven, de zorg en het onderwijs. Bovendien moet dat in een steeds hoger tempo. De Deense hoogleraar Svend Brinkmann schrijft in zijn bestseller Standvastig, dat we leven in een accelererende cultuur met alle gevolgen van dien. Is de vraag naar rust in onze tijd niet de vraag hoe we kunnen daaraan kunnen ontsnappen?
Thema tolerantie, oktober 2019
Nederland heet een tolerant land te zijn. Euthanasie, het drugsbeleid, homohuwelijk, voorbeelden te over waarbij ons land vooroploopt op de wereld. Tolerantie lijkt daardoor een nastrevenswaardig ideaal te zijn, een ‘voorbeeld’ van hoe het moet. Maar is tolerantie wel zo nastrevenswaardig? Want met tolerantie creëer je ook veel dubbelzinnigheid en onduidelijkheid. Denk maar gedoogbeleid en poldermodellen.
Historici doen vaak voorkomen dat Nederland altijd zo tolerant is geweest. Net zoals in de Gouden Eeuw, toen Nederland een baken van verdraagzaamheid was voor Europa en misschien wel de hele wereld. Nederland was toen een smeltkroes van (godsdienstige en politieke) vluchtelingen en men leefde zo dicht op elkaar dat men elkaar wel móest verdragen. Zo bezien lijkt tolerantie meer pragmatisch van aard; een beschrijving van een enigszins ingewikkelde situatie. Waarin verschilt tolerantie dan met elkaar negeren, leven en laten leven?
In de eeuwen na de Gouden viel Nederland ‘terug’ naar een meer benepen boerenland om aan het eind van de negentiende eeuw weer enigszins op te bloeien. De steden groeien, de welvaart stijgt, verschillende gedachten en meningen groeien op een heel klein stukje aarde. Tegenwoordig kampen we met groeiend racisme, islamofobie en vrouwonvriendelijkheden. Daarbij valt op te merken dat populisme aanstuurt op polarisatie in plaats van tolerantie. Het lijkt dan toch een waarde te zijn die als voorbeeld voor de wereld kan dienen.
Wat is de ware aard van tolerantie? Tolerantie wordt vaak synoniem verklaard aan verdraagzaamheid. Maar wanneer gebruik je het woord ‘tolerant’ eigenlijk? Verdraag je een vieze geur of ben je tolerant ten aanzien van die geur? Verdraag je mensen of ideeën? Is een maatschappij verdraagzaam of tolerant?
En… wanneer was u voor het laatst tolerant? Kom samen met anderen het thema tolerantie onderzoeken tijdens het socratisch café op 18 oktober 2019.
Thema authenticiteit, september 2019
Iedereen wil tegenwoordig graag authentiek zijn en we willen graag authentiek eten en drinken en authentiek ons huis inrichten. Authentiek kun je dus worden, maar als het om producten gaat, dan bedoelen we vaak ‘hoe het oorspronkelijk werd gemaakt’. Maar is dan dan authentiek en is namaak wel zo erg. Maakt het wat uit of een Camenbert uit Frankrijk komt of ergens uit een Nederlandse fabriek. Als persoon kun je authentiek zijn, zoals een definitie op internet aangeeft: is de mate waarin iemand trouw is aan zijn eigen persoonlijkheid, geest, of karakter, ondanks externe krachten en invloeden. Ben je volgens die definitie authentiek als je zoveel mogelijk authentieke producten koopt, of word je dan beïnvloed door externe krachten in de vorm van slimme marketing? Authenticiteit is geen gemakkelijk begrip en tijdens bijeenkomst gaan we dieper in op de betekenis.